Thomas Latschan
Henüz doğrulanmamış olsa da basında çıkan haberler, ABD ve Avrupa’da şimdiden hararetli tartışmalara yol açtı: İddiaya göre Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile ABD Başkanı Donald Trump, Alaska’daki zirvede Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk kentlerinin Rusya’ya bırakılması konusunda uzlaştı. Peki Ukrayna böyle bir adımı kabul etmeye zorlanabilir mi?
Putin’in talebine göre Ukrayna ordusu ülkesinin doğusundaki Donbas bölgesinden tamamen çekilmeli. Karşılığında Moskova, cephe hattının geri kalanında çatışmaları “dondurmayı” teklif ediyor. Bu özellikle de Rusya’nın geniş alanları işgal ettiği Herson ve Zaporijya bölgelerini kapsıyor.
Donetsk ve Luhansk: Ukrayna toprağı, ama Rusya’ya yakın
Putin, Donbas’ı oluşturan Donetsk ve Luhansk şehirlerinin önemini yıllardır vurguluyor. Ona göre bu bölge tarihsel olarak Rusya ve Sovyet mirasıyla bağlı. Ancak hukuken Donbas, Ukrayna’ya ait ve bu durum Sovyetler Birliği döneminde de tartışma konusu olmamıştı.
Kırım Yarımadası ise ancak 1954’te, dönemin Sovyet lideri Nikita Kruşçev tarafından Rusya’dan Ukrayna’ya devredildi. Bu karar Rusya’da hâlâ tartışmalı. Buna karşılık Donetsk ve Luhansk, 1919’da Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana kesintisiz olarak Ukrayna’nın parçası oldu.
Bölge aynı zamanda uzun süredir güçlü bir Rus etkisi taşıyordu. 19. yüzyıldan başlayarak, özellikle Sovyet döneminde Donbas sanayinin kalbi haline geldi: kömür madenciliği, çelik ve kimya sanayisiyle. İş için Sovyetler’in dört bir yanından, özellikle de Rusya’dan insanlar buraya göç etti. 2014’ten önce bile nüfusun çoğunluğu Rusça konuşuyordu.
Doğu Ukrayna’daki bu bölge, ülkenin batısında yaşayanların Avrupa Birliği ile daha yakın bağlar istediği dönemde de Moskova’ya yakınlığını korudu. Kremlin destekli eski Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç, Donetsk doğumluydu ve en güçlü desteğini bu bölgeden aldı.
2014’ten itibaren bir çekişme alanı
Maidan Devrimi’nde Yanukoviç devrilip Moskova’ya kaçtıktan sonra Donbas, Moskova ile Kiev arasındaki en büyük çekişme alanı haline geldi. Ardından Rusya Kırım’ı ilhak etti, Doğu Ukrayna’da ise ayaklanmalar yayıldı. Rusya’dan gelen silah ve savaşçılarla desteklenen gruplar Donetsk ve Luhansk’ta sözde “halk cumhuriyetleri” ilan etti.
Moskova bu hamleye geniş destek beklemiş olabilir, ancak beklenti gerçekleşmedi. Tam tersine, Doğu Ukrayna’daki ayrılıkçı savaş, geniş kesimlerce reddedildi. 2019’daki seçimlerde de seçmenler, Kiev’in kontrolündeki doğu bölgeleri de dahil, büyük farkla Volodimir Zelenskiy‘i destekledi. Rusça konuşarak büyüyen Zelenskiy’nin Ukrayna’nın egemenliğinden taviz vermeden savaşı bitirme politikası geniş kabul gördü.
Donbas, Şubat 2022’de başlayan Rusya işgalinin de merkezindeydi. Putin, televizyondan yaptığı konuşmada Donetsk ve Luhansk’taki sözde cumhuriyetlerin Moskova’dan yardım istediğini öne sürdü. Ayrıca Kiev’in kontrolündeki bölgelerde yaşayan Rusça konuşanların “soykırıma” maruz kaldığını iddia etti ancak bu iddialara dair bugüne dek hiçbir kanıt bulunmadı.
Ukrayna’nın güneydoğusunun jeopolitik önemi
Bugün Luhansk’ın tamamı, Donetsk’in ise yaklaşık yüzde 70’i Rusya’nın kontrolünde. Yani Donbas’ın yaklaşık yüzde 88’i işgal altında. Bölgede 4 milyondan fazla insan yaşıyor. Donbas yalnızca kömür ve maden değil; aynı zamanda lityum, kobalt, titanyum ve teknolojide kullanılan nadir toprak elementleri açısından da zengin.
Donbas, Rusya için Kırım’a kara bağlantısı açısından da kritik. Yarımada Rusya’dan sadece Kerç Köprüsü üzerinden erişilebilir durumda. Donbas tamamen Rusya’ya bağlanır ve Zaporijya ile Herson’daki cephe hattı “dondurulursa”, Moskova Kırım’a kara yoluyla da ulaşabilir. Böylece Ukrayna, Azak Denizi’nden kalıcı olarak koparılmış olur.
Donbas: Ukrayna’nın savunma hattı
Ukrayna açısından Donbas yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda askeri açıdan da kritik. Kiev’in elinde kalan bölgelerde bir “savunma hattı” oluşturulmuş durumda. Bu hat, Rusya’nın Orta Ukrayna’ya ilerlemesini engelliyor. Kramatorsk, Slovyansk ve Kostyantynivka gibi stratejik kentler, Ukrayna’nın büyük kayıplara rağmen sıkı biçimde savunduğu noktalar arasında. Bu hattın gerisinde Orta Ukrayna’nın açık düzlükleri bulunuyor; bu bölgeler savunmasız kalırsa yeni bir Rus saldırısı için hedef haline gelebilir.
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy için Donbas’taki kalan topraklardan vazgeçmek, güçlü güvenlik garantileri olmadan mümkün değil. Ayrıca iç politikada da bu adımı atması imkânsız görünüyor. Anayasa gereği böyle bir taviz yasak; kamuoyu da kesinlikle karşı. Kiev Uluslararası Sosyoloji Enstitüsü’nün anketine göre Ukraynalıların yaklaşık yüzde 75’i Rusya’ya herhangi bir toprak bırakılmasına karşı çıkıyor.
